Cumhuriyet Dönemi'nde Öğretici Metinler: Anı

ANI

Bir kimsenin, özellikle tanınmış kişilerin yaşadıkları dönemde gördükleri ya da yaşadıkları ilginç olayları gözlemlerine ve bilgilerine dayanarak anlattıkları yazı türüne 'anı' denir.
Tanınmış sanatçı, siyasetçi, ve bilim adamlarının yazdığı anılar onların yaşayışlarını, yaşadıkları dönemdeki önemli olayları anlatması bakımından önemlidir.

Yaşanmakta olanı değil, yaşanmış bir konuyu anlatır.
İnsan belleğinde iz bırakan olay ve olguları anlatır.
Tarihsel gerçeklerin öğrenilmesine katkı yaptığı için tarihçilere ışık tutar.
Yazarın unutulmasını istemediği gerçekleri kalıcı kılar.
Geçmiş, birinci kişinin ağzından kişisel yargılar ve yorumlarla verilir.

Türk edebiyatındaki anı eserlerine örnekler ise şunlardır:

·         Ziya Paşa - Defter-i A'mâl

·         Muallim Naci - Ömer'in Çocukluğu

·         Ahmet Rasim - Falaka ve Muharrir, Şair, Edip

·         Halit Ziya Uşaklıgil - Kırk Yıl ve Saray ve Ötesi

·         Hüseyin Cahit Yalçın - Edebî Hatıralar

·         Falih Rıfkı Atay - Çankaya ve Zeytindağı

Anılar;

Geçmişi bir kez daha yaşamak ve yazma alışkanlığı kazanmak.
Yok olup gitmesini göze alamadığımız bir gerçeğe kalıcılık kazandırmak.
Anıyı oluşturan olayı, durumu, yerleri, kişileri söz konusu edip, başkalarının bilgisine, yararına sunmak.
Pişmanlığı dile getirip içini boşaltmak, günah çıkarmak.
Gelecek kuşaklara geçmişten sonuçlar çıkarıp sunmak.
Gerektiği zaman bir eleştiride bulunmak.
İnsanoğlunun; yaşantılarını, deneyimlerini başkalarıyla paylaşmak ihtiyacından oluşurlar.

18. Yüzyıl’da;

·         J. J. Rouseau'nun ‘İtiraflar’

·         Goldoni'nin ‘İyilik Sever Somurtkan’

·         Goethe'nin ‘Şiir ve Gerçek’

·         Andre Gide'nin ‘Jurnaller ’ bu alanda önemli eserlerdir.

19. Yüzyıl’da;

·         Victor Hugo'nun ‘Gördüklerim’

·         Stendhal'ın ‘Bencillik Anılar’

·         Verlaine'nin ‘İtiraflar’

·         Tolstoy'un ‘İtiraflarım’

20. Yüzyıl’da dünyanın her ülkesinde çok sayıda edebiyatçı bu türde eserler vermeye devam etmektedir.

Bizde, 7. Yüzyıl’a ait ‘Göktürk Yazıtları’ bu türün ilk örneği sayılmaktadır. 16. Yüzyıl’da Hindistan'da bir imparatorluk kurmuş olan Babür Şah'ın yazdığı ‘Babürname’, 17. Yüzyıl’da Ebul Gazi Bahadır Han'ın yazdığı ‘Şecere-i Türk’, Katip Çelebi ve Naima'nın bir çok eseri bu türün örneklerindendir.

Eski edebiyatta anı özelliği taşıyan vakainameler, gazavatnameler, sefaretnameler bu türün örnekleri sayılmaktadır.

Edebi tür anlamında anı ise bizde Tanzimat döneminde başlamıştir. Önceleri Ebuziya Tevfik ve Ali Suavi çıkardıkları gazetelerde anılarını yayınlarlar daha sonra ;

·         Akif Paşa'nın ‘Tabsıra’

·         Namık Kemal'in ‘Magaza Mektupları’

·         Ziya Paşa'nın ‘Defter-i Amel’

·         Ahmet Mithat Efendi'nin ‘Menfa’

·         Muallim Naci'nin ‘Ömer'in Çocukluğu’

Servet-i Fünun Döneminde;

·         Ahmet Rasim'in ‘Eşkal-i Zaman’, ‘Falaka’, ‘Muharrir, Şair, Edip’

·         Halit Ziya'nın ‘Kırk Yıl’, ‘Saray ve Ötesi’

·         Hüseyin Cahit Yalçın'ın ‘Edebi Hatıralar’Son Dönem Edebiyatında;

·         Yakup Kadri Karaosmanoğlu ‘Zoraki Diplomat, Vatan Yolunda , Gençlik ve Edebiyat Hatıraları’

·         Ruşen Eşref Ünaydın ‘Atatürk'ü Özleyiş’

·         Falih Rıfkı Atay ‘Çankaya’

·         Halide Edip Adıvar ‘Türk'ün Ateşle İmtihanı’

·         Yahya Kemal Beyatlı ‘Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım’

·         Yusuf Ziya Ortaç ‘Porteler, Bizim Yokuş’

·         Ahmet Hamdi Tanpınar ‘Kerkük Anıları’

·         Samet Ağaoğlu ‘Babamın Arkadaşları’

·         Salah Birsel ‘Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu’

·         Halikarnas Balıkçısı ‘Mavi Sürgün’

·         Oktay Rıfat Horozcu ‘Şair Dostlarım’

ANI İLE GEZİ YAZISI ARASINDAKİ FARK

Gezi yazılarında gezilen yerlerle ilgili gözlemler yansıtılırken özne dış dünyadır. Anılarda ise kişi yaşadıklarını veya tanık olduklarını anlatır.

ANI İLE GÜNLÜK ARASINDAKİ BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR

1.      Anı da günlük gibi bir kişinin başından geçen gerçek yaşantılardan kaynaklanan yazı türüdür.

2.      Günlük yaşanırken anı ise yaşandıktan sonra yazılır.

3.      Anılar, yazarların yaşlılık çağlarında yazdıkları ve yaşamları boyunca karşılaştıkları olayları nesnel bir şekilde ortaya koyan yazılardır. Günlükler ise daha öznel, derin, içten ve ruhun derinliklerinden kopup gelen anlık duygu ve düşünceler hakimdir.

4.      Anı yazılarının anlatım açısından kurgusal niteliklere sahip olduğunu da söyleyebiliriz. Günlükler ise kurgudan uzak yoğun düşüncelerin toplamıdır.