Cumhuriyet Dönemi'nde Öğretici Metinler: Deneme

DENEME

Deneme türü Cumhuriyet Dönemi'nde edebiyatımıza girmiştir. Bir insanın herhangi bir konuda duygu, düşünce ve görüşlerini paylaşmak amacıyla kesin hükümlere varmadan samimi bir üslupla yazdığı yazılara ‘deneme’ denir. Deneme, Avrupa edebiyatında Fransız Montaigne ile başlamıştır. Türk edebiyatında ise Tanzimat sonrasında özellikle de Servet-i Fünûn döneminde karşımıza çıkar. Ancak asıl gelişmesini Cumhuriyet döneminde gerçekleştirir.
Makale gibi düşünsel plânla yazılır. Fakat makaleden kısa yazılardır.
Yazar anlattıklarını kanıtlamak zorunda değildir.
Bilimselden çok kişisel görüşünü açıklar, okuyucusunu kendisi gibi düşündürme kaygısı yoktur.

Türk edebiyatında ilk deneme kitapları arasında;

·         Ahmet Haşim'in Bize Göre (1928), Gurebahane-i Laklakan (1928)

·         Ahmet Rasim'in Eşkâl-i Zaman (1918) ve pek çok yazısı

·         Mahmut Sadık'ın Takvimden Yapraklar (1912)

·         Refik Halit Karay'ın Bir Avuç Saçma (1939), Bir İçim Su (1931), İlk Adım (1941),
Üç Nesil Üç Hayat (1943), Makyajlı Kadın (1943), Tanrıya Şikâyet (1944)

·         Falih Rıfkı Atay'ın Eski Saat (1933), Niçin Kurtulmak (1953), Çile (1955), İnanç (1965), Pazar Konuşmaları (1966), Kurtuluş (1966), Bayrak (1970) gibi kitaplarını saymak mümkündür.

Türk edebiyatında deneme türü, genellikle şair, romancı ya da hikâyeci kimliği öne çıkan sanatçılar tarafından ortaya konan ürünlerden oluşmaktadır. Birinci derecedeki vasfı "denemeci" olan yazar sayısı oldukça azdır.

·         Nurullah Ataç (1898-1957)

·         Sabahattin Eyüboğlu (1908-1973)

·         Suut Kemal Yetkin (1903-1980)

·         Mehmet Kaplan (1915-1986)

·         Nurettin Topçu (1909-1975)

·         Salah Birsel (1919-1999)

·         Vedat Günyol (1912-2004)

·         Enis Batur (1952)

·         Cemil Meriç (1917 - 1987)

·         Mehmet Salihoğlu (1922)

·         Uğur Kökden (1934)

·         Nermi Uygur (1925-2005) bunlardan bazılarıdır.

NURULLAH ATAÇ (1898 - 1957)

·         Yazılarında yeni bir nesir dilinin kurulmasına öncülük etmiştir.

·         Bu dönemlerde tartışılan konuşma dili mi arı Türkçe mi tartışmalarında ateşli bir şekilde arı Türkçeyi savunmuştur.

·         Halk tarafından benimsenmiş olsa dahi dilimize yabancı dilden giren kelimelerin dilimizden atılmasını savunmuştur.

·         Yazı dilinin halka yaklaşmasını istemez. Önemli olan halka yeni kelimeler öğretmektir.

·         Sağlam bir üslubu vardır. Konuşur gibi yazar, özellikle devrik cümle kullanır. Böylelikle yazıya akıcılık katar.

·         Türk edebiyatının en büyük deneme ve eleştiri ustasıdır.

·         Cumhuriyet sonrası edebiyatımızda yol gösterici bir görev üstlenmiştir.

·         ESERLERİ: Karalama Defteri, Günlerin Getirdiği, Sözden Söze, Ararken, Diyelim, Söz Arasında, Okuruma Mektuplar, Söyleşiler, Günce

      SUUT KEMAL YETKİN (1903 - 1980)

·         Deneme ve eleştiriyle tanınmıştır.

·         Sanat, estetik, resim ve felsefe alanlarında eserler vermiştir.

·         Düşüncelerini açık ve yalın bir anlatımla kaleme almıştır.

·         ESERLERİ: DENEME: Edebiyat Konuşmaları, Edebiyat Üzerine, Günlerin Götürdüğü, Düşün Payı, Yokuşa Doğru, Şiir Üzerine Düşünceler, Denemeler

CEMİL MERİÇ (1917 - 1987)

·         Deneme türünün usta isimlerindendir.

·         Denemeleri dışında, edebiyat tarihi, felsefe, tarih çalışmaları ve çevirileri de vardır.

·         ESERLERİ: DENEME: Bu Ülke, Mağaradakiler

·         ARAŞTIRMA/İNCELEME: Ümrandan Uygarlığa, Kırk Ambar, Bir Dünyanın Eşiğinde

SABAHATTİN EYÜBOĞLU (1908 - 1973)

·         Deneme ustalarındadır.

·         Araştırma ve incelemeleri de vardır.

·         ESERLERİ: DENEME: Mavi ve Kara, Sanat Üzerine Denemeler

ŞEVKET RADO (1913 - 1988)

·         Deneme, fıkra ustalarındadır.

·         Gazetecilik ve radyoculuk yaptı.

·         ESERLERİ: DENEME-SOHBET: Eşref Saati, Ümit Dünyası, Hayat Böyledir